Conservatie van een schilderij van Anselm Kiefer uit een particuliere collectie
Anselm Kiefer blijft een van de meest intrigerende hedendaagse kunstenaars. Met verschillende aankomende tentoonstellingen wereldwijd krijgt zijn werk opnieuw brede aandacht. Ook Nederland is dit jaar het toneel van bijzondere tentoonstellingen. In maart 2025 werd de tentoonstelling Sag mir, wo die Blumen sind in het Van Gogh Museum en het Stedelijk Museum in Amsterdam geopend. Deze tentoonstelling toont een indrukwekkende installatie van Kiefer, geïnspireerd op de verwoestende impact van oorlog en de vergankelijkheid van de natuur. Zijn monumentale en gelaagde schilderijen, opgebouwd uit materialen zoals lood, stro, zand en verf, vormen unieke uitdagingen voor restauratoren. Onlangs had ik het voorrecht om in mijn restauratie atelier een schilderij van Anselm Kiefer uit een particuliere collectie te conserveren.
Het Werk: Malen
Het schilderij dat ik conserveerde is Malen (1974), een indrukwekkend werk uit een particuliere collectie. Het toont een uitgestrekt, kaal landschap met de omtrek van een schilderspalet, waarin het woord malen (Duits voor “schilderen”) staat geschreven. Vrijwel het hele vlak is bedekt met korte blauwe penseelstreken, die de indruk wekken van een hevige regenbui. Opvallend is dat deze streken dezelfde kleur hebben als het schilderspalet, wat wijst op een directe verbinding met het schilderproces zelf. Net zoals regen een veld voedt, kan schilderkunst leven blazen in een weergave van de werkelijkheid—of anders gezegd, mythen kunnen onze perceptie van het verleden vormen. Een terugkerend thema in Kiefers werk is dan ook de rol van mythen in de Duitse geschiedenis, een thema dat ook in dit schilderij duidelijk aanwezig is.
Specificaties van het Object
Titel: Malen
Jaar: 1974
Periode: 20e eeuw
Materiaal: Olieverf op doek
Afmetingen: 117,00 x 261,50 x 11,00 cm (h x b x d)
Collectie: Particuliere collectie
De Uitdaging van Kiefers Materiaalgebruik
De conservatie van een schilderij van Anselm Kiefer is complex. Zijn experimentele technieken brengen aanzienlijke uitdagingen met zich mee. Enerzijds creëert hij met zijn materialen en texturen een indrukwekkende gelaagdheid in zijn werk; anderzijds zorgen deze materialen voor lastige conserveringsvraagstukken. De combinatie van organische en anorganische materialen maakt zijn schilderijen kwetsbaar voor stof, afbladderende verflagen en vervormingen door omgevingsfactoren. In dit geval was het cruciaal om zowel zijn unieke materiaalgebruik als zijn artistieke intentie in overweging te nemen.
Uitgebreide Conditierapportage
Voorafgaand aan de feitelijke restauratie werd een uitgebreide conditierapportage uitgevoerd. Deze bestond uit:
- Documentatie van aandachtspunten en kwetsbare zones, met behulp van microscopische analyses om de staat van de verf en materialen beter te begrijpen.
- Inventarisatie van mogelijk eerdere onderhoudsactiviteiten, om te beoordelen of eerdere ingrepen de stabiliteit van het werk hadden beïnvloed.
- Beoordeling van stof- en vuilophoping, aangezien Kiefers reliëfachtige structuren vaak stof vasthouden in de diepere lagen.
Conservering: Reiniging en Restauratie
Na het conditieonderzoek volgde een zorgvuldige reiniging. Stofverwijdering bij een schilderij van Kiefer is een uiterst delicate procedure, waarbij de juiste technieken essentieel zijn. Overmatige druk of ongeschikte methoden kunnen kwetsbare fragmenten beschadigen. Daarom werd het oppervlak voorzichtig gereinigd met zachte kwasten en microzuigtechnieken.
Een van de belangrijkste stappen in deze behandeling was het stabiliseren van losse verf- en materiaallagen. Dit was noodzakelijk vanwege Kiefers gebruik van dikke impasto en kwetsbare materialen zoals stro en lood. Er werd een aangepaste fixatiemethode toegepast met een omkeerbaar hechtmiddel, waardoor stabiliteit werd gegarandeerd zonder het oorspronkelijke uiterlijk aan te tasten.
Kunst en Verval: Een Bewuste Keuze?
Bij het conserveren van een schilderij van Anselm Kiefer is een fundamentele vraag van belang: in hoeverre is verval een inherent onderdeel van zijn kunst? Kiefer zelf lijkt de vergankelijkheid van zijn materialen te omarmen, wat ethische dilemma’s oplevert voor restauratoren. Moet elk los fragment worden vastgezet, of mag de tand des tijds zichtbaar blijven als onderdeel van het kunstwerk?
Na overleg met de eigenaar en op basis van internationale restauratieprincipes is gekozen voor minimale interventie. Alleen de meest kwetsbare delen zijn behandeld, zodat het rauwe en expressieve karakter van het werk behouden blijft.
De Invloed van Conservering op de Beleving van Kiefers Kunst
De zorg voor een schilderij van Anselm Kiefer draait niet alleen om het behoud van een fysiek object, maar ook om het respecteren van de diepere lagen in zijn werk. Dit project bood niet alleen inzicht in de technische aspecten van zijn kunst, maar benadrukte ook het belang van het eerbiedigen van zijn artistieke visie gedurende het conserveringsproces.
Met de groeiende belangstelling voor zijn oeuvre is het boeiend om te zien hoe musea en particuliere verzamelaars omgaan met het behoud van deze monumentale werken. Dit jaar biedt Nederland een unieke kans om Kiefers werk van dichtbij te ervaren.
Bezoek Anselm Kiefer – Sag mir, wo die Blumen sind
De tentoonstelling Anselm Kiefer – Sag mir, wo die Blumen sind is een samenwerking tussen het Van Gogh Museum en het Stedelijk Museum Amsterdam en loopt van 7 maart tot en met 9 juni 2025. Voor het eerst presenteren beide musea samen een uitgebreid overzicht van Kiefers werk. Het Van Gogh Museum belicht de invloed van Van Gogh op zijn oeuvre, terwijl het Stedelijk Museum alle Kiefers uit de eigen collectie toont, aangevuld met nieuwe, nooit eerder vertoonde werken. Met een speciaal combinatieticket krijg je toegang tot beide locaties.
De titel van de tentoonstelling verwijst naar het bekende anti-oorlogslied en sluit naadloos aan bij Kiefers thema’s van vergankelijkheid en de menselijke conditie. Een van de hoogtepunten is een monumentaal nieuw werk, speciaal gemaakt voor deze tentoonstelling, dat de wanden van het trappenhuis in het Stedelijk Museum bekleedt. Deze bijzondere tentoonstelling biedt een diepgaand inzicht in Kiefers kunstenaarschap en de dialoog tussen zijn werk en Van Goghs nalatenschap.
Het mogen verzorgen en conserveren van een van Anselm Kiefer zijn werken was een bijzondere ervaring en een waardevolle bijdrage aan het behoud van Kiefers indrukwekkende oeuvre.
Atelier Iddi , Vleuten, Utrecht, NL .mei 2025
Heeft u een hedendaags schilderij of een historisch kunstwerk dat een conditiecontrole of restauratie nodig heeft? Neem gerust contact met mij op voor een vrijblijvend adviesgesprek!
